پرسش و پاسخ درباره سينوزيت
سينوزيت مزمن چه علايمي دارد؟
در سينوزيت مزمن شدت علايم کم تر است و معمولاً درد يا تب وجود ندارد. از علايم سينوزيت مزمن، گرفتگي بيني و ترشحات مداوم از بيني و پشت گلو است . ممکن است کاهش حس چشايي و بويايي همراه با بوي بد دهان نيز وجود داشته باشد. سرفه هاي مزمن و تغييرات رفتاري در کودکان نيز گاهي از سينوزيت مزمن ناشي مي شود.
آيا سينوزيت هميشه با سردرد همراه است؟
خير، در بسياري از موارد سينوزيت مزمن، سردرد وجود ندارد و در بسياري از سردردها نيز اثري از سينوزيت ديده نمي شود.
معمولاً افراد هر نوع سر دردي را به سينوزيت نسبت مي دهند و چون براي خوب شدن آنچه که به تصورشان سينوزيت است ، آنتي بيوتيک هاي زيادي مصرف مي کنند و نتيجه اي نمي گيرند، اين تفکر نادرست بر ايشان مستولي مي شود که سينوزيت درمان شدني نيست. در معاينه دقيق اين دسته از بيماران مشخص مي شود که سردردشان با سينوزيت هيچ ارتباطي ندارد، يعني در واقع آنان به سينوزيت دچار نيستند و مشکل شان از علل ديگري ناشي مي شود . به طور کلي سردرد، علامتي شايع براي بسياري از اختلالات جسمي و عصبي است و در رسيدن به تشخيص سردرد بايد همه علل را در نظر گرفت. گاهي اوقات منشأ برخي از سردردها را بايد در بيني و سينوس جست و جو کرد، اما اين به مفهوم سينوزيت چرکي نيست . براي نمونه ، بعضي افراد ( به علل مختلف ) دچار آلرژي بيني يا تورم مخاط بيني هستند و در مواقعي که ورم بيني افزايش يابد، منافذ سينوس ها بسته شده و ممکن است ايجاد درد کند، بي آنکه هيچ عفونتي در کار باشد . برخي افراد به محض مواجهه با باد سرد يا هواي خشک، دچار سردرد مي شوند. در اين افراد ممکن است تورم پديدار شده در بيني ، به طور موقت و زودگذر موجب شود که ساختمان هاي مختلف داخل بيني با هم تماس پيدا کنند و درد ايجاد شود. اين دردها نيز نشانه سينوزيت نيست. توصيه ساده براي کساني که به اين قبيل دردها دچار مي شوند، اين است که موقع درد، به جاي قرص مسکن ، تنها از بخور ساده استفاده کنند. ساده ترين روش انجام اين کار ، آن است که يک ظرف آب جوش را پس از برداشتن از روي منبع حرارتي در مقابل خود قرار دهند، پارچه اي روي سر خود بکشند، آن گاه هواي اشباع از رطوبت را استنشاق کنند. اين عمل به باز شدن منافذ سينوس ها و روان شدن ترشحات کمک مي کند.
آيا وجود ترشحات پشت گلو نشانه سينوزيت است؟
خير، در بيشتر افرادي که تنها مشکل شان ترشحات پشت گلو است ، سينوزيت مطرح نيست. به طور کلي طي 24 ساعت ، پوشش سينوس ها و داخل بيني مقادير زيادي مايع ترشح مي کند. اين مايع هم رطوبت مجاري تنفسي را تامين مي کند و هم عمل تصفيه ذرات و مبارزه با ميکروب ها را عهده دار است.
اين مايع به طور دايم در جريان است، حدود هر 15 دقيقه تعويض و پس از خروج از سينوس ها ، از سوراخ هاي پشتي بيني به فضاي پشت گلو وارد مي شود . سپس بي آنکه متوجه شويم ، به سوي معده جاري مي شود . اين جريان ، پديده اي طبيعي است و گواه بيماري خاصي نيست. ممکن است عوامل مختلفي سبب شود که اين مايع بيش از حد غليظ و چسبناک شده و به راحتي اين مسير را طي نکند. در اين صورت ممکن است فرد آزرده و مجبور شود که پي در پي آن را از گلويش خارج کند، يا به اصطلاح گلويش را صاف کند. عواملي همچون خشکي و آلودگي هوا نيز مي توانند اين حالت را پديد آورند. گرچه ممکن است يکي از علايم سينوزيت، ترشحات زياد و چرکي پشت گلو باشد، بايد دقت داشت که هر ترشحي را به حساب ترشح چرکي نگذاشت . همان طور که در مورد تاثيرات محيطي اشاره شد، ممکن است عوامل غير عفوني مانند آلرژي نيز موجب ازدياد اين ترشحات شوند.
هر چند هم اين ترشحات غليظ باشند، رنگ سفيد يا شفاف آنها احتمال وجود عفونت باکتريايي را کم مي کند، حتي زرد يا تيره شدن رنگ ترشحات نيز مي تواند بدون وجود عفونت ديده شود. بنابراين بهتر است که بيماران ، در صورت مشاهده ترشحات پشت گلو، پيش از استفاده غير ضروري از آنتي بيوتيک هاي مختلف ، به پزشک متخصص مراجعه کنند، تا با معاينه دقيق داخل بيني و پشت گلو، علت اصلي آن مشخص شود.
سينوزيت ممکن است چه عوارضي را در برداشته باشد؟
سينوزيت مي تواند سه دسته عارضه ايجاد کند:
الف – عوارض محدود به خود سينوس ، که مهم ترين آنها تجمع ترشحات در پشت منفذ بسته شده ي سينوس است. اين ترشحات به تدريج غليظ و چسبنده مي شود و ممکن است عفونت چرکي نيز به آن اضافه گردد.
با افزايش تدريجي ترشحات و خارج نشدن آن ، بر ساختمان هاي مجاور فشار وارد مي شود و علايمي مانند جابه جايي چشم تظاهر مي نمايد .
ب- عفونت به کاسه چشم گسترش مي يابد و موجب تورم پلک و در حالات شديد، تجمع چرک در فضاي کاسه چشم مي شود. در اين حالت لازم است اقدامات درماني فوري در جهت مهار عفونت سينوس صورت گيرد.
پ – عوارض مغزي مانند مننژيت و آبسه هاي مغزي.
ميزان شيوع سينوزيت مزمن چقدر است و آيا آماري در اين مورد وجود دارد؟
سينوزيت مزمن بيماري شايعي است . براي نمونه در سال 1995 شايع ترين بيماري مزمن در آمريکا سينوزيت مزمن اعلام شده است و در دهه اخير نيز، ميزان آن افزايش يافته است . شايد اين افزايش تا اندازه اي مربوط به پيشرفت هاي اخير در زمينه تشخيص بهتر و دقت بيشتر پزشکان در کشف اين بيماري باشد.
سينوزيت چگونه تشخيص داده مي شود؟
- تشخيص سينوزيت حاد در بيشتر مواقع از روي علايم بيمار و با معاينه ي دقيق وي ، بدون نياز به عکسبرداري امکان پذير است .
- در سينوزيت مزمن، معاينه دقيق داخل بيني تا حد زيادي به تشخيص کمک مي کند . در صورتي که پزشک به سينوزيت مزمن مشکوک باشد، دو روش تشخيصي کمکي ، اطلاعات بيشتري را در اختيار قرار مي دهد . يکي از اين دو روش ، آندوسکوپي تشخيص بيني و سينوس و ديگريسي.تي.اسکن است . البته سي . تي . اسکن بايد زماني انجام شود، که عفونت بيمار مهار شده و بيمار در بهترين وضعيت ، از نظر درمان دارويي قرار داشته باشد؛ زيرا در صورتي که سي .تي .اسکن به هنگام عفونت ويروسي يا سرماخوردگي انجام شود، تغييراتي را در سينوس ها نشان مي دهد که کاملا حاد بوده ، پس از مدت کوتاهي برطرف مي شود و نمي تواند مبناي تصميم گيري براي اقدامات درماني باشد.
آندوسکوپ چيست؟
اين روزها از آندوسکوپي بيني و سينوس، بسيار صحبت مي شود. آندوسکوپ بيني ، لوله فلزي ظريف و باريکي است که در داخل آن دستگاهي دقيق شامل عدسي ها و منشورهاي مختلف تعبيه شده است . يک طرف آن داخل بيني يا سينوس مي شود و طرف ديگر آن ، مقابل پزشک يا دستگاهي قرار مي گيرد که مناظر مورد معاينه را روي صفحه نمايش نشان مي دهد. در حقيقت آندوسکوپ همچون تلسکوپ عمل مي کند و از ساختمان هاي داخل بيني و سينوس منظره و ديدي عالي به جراح مي دهد. در سال هاي اخير، استفاده از آندوسکوپ در عرصه تشخيص و درمان بيماري هاي بيني و سينوس تحولات چشمگيري ايجاد کرده است . به کمک آندوسکوپ تشخيص بيماري هاي سينوس دقيق تر شده است و علت اصلي سينوزيت مزمن در بسياري از موارد روشن مي شود.
هدف آندوسکوپي بيني و سينوس چيست؟
آندوسکوپي بيني و سينوس با دو هدف انجام مي شود . هدف اول تشخيص است که در اين موارد آندوسکوپي تشخيصي بيني و سينوس با بي حسي ساده صورت مي گيرد و حتي در کودکان نيز قابل انجام است . هدف دوم ، درمان بيماري هاي بيني و سينوس است . در اين موارد، عمل جراحي آندوسکوپي بيني و سينوس در اتاق عمل و تحت مراقبت هاي ويژه انجام مي گيرد.
در آندوسکوپي تشخيص بيني و سينوس چه مواردي کشف مي شود؟
در حقيقت آندوسکوپي تشخيصي بيني و سينوس ، معاينه دقيق و تمام عيار وضعيت داخل بيني و سينوس هاست . به کمک آن مي توان به مسيرهاي مختلف داخل بيني وارد شد و عللي را که موجب گرفتگي بيني يا سينوزيت شده است، تشخيص داد. در آندوسکوپي تشخيصي ، پزشک به کمک آندوسکوپ ابتدا کف بيني و آن گاه حفره بيني را بررسي مي کند. در اين ميان مشکلات زير شاخک پايين بيني کاملاً قابل تشخيص خواهد بود. براي مثال در برخي موارد مشاهده شده است که شاخک پاييني بيني در قسمت پشتي بسيار متورم است و راه تنفس را مي بندد. در هنگام آندوسکوپي بيني ، لوزه سوم را مي توان به طور دقيق و مستقيم مشاهده و ميزان بزرگي و نقش آن را در گرفتگي راه تنفس ارزيابي کرد. سپس از مسير بالاتر در مجاورت شاخک مياني، وضعيت سينوس هايي را که دور دست ترند(مانند سينوس اسفنوئيد) مورد بررسي قرار داد. همچنين در هر قسمتي از مسير، وضعيت تيغه بيني از نظر وجود انحراف قابل ارزيابي و قضاوت است. برخي از انحراف هاي تيغه بيني در لابه لاي شاخک هاي بيني پنهان شده، تنها با آندوسکوپ قابل مشاهده است.
سومين مسير آندوسکوپي ( و مهم ترين آن ) راهي است که به سوي ساختمان هاي زير شاخک مياني منتهي مي شود. اين قسمت که به اختصار اُ- ام- سي(مجموعه ي گذرگاه هاي سينوسي) ناميده مي شود، مسؤول تخليه ترشحات اکثر سينوس هاست؛ يعني سينوس هاي پيشاني، فکي و اتموئيد پيشين همه به يک ناحيه کليدي با نام اُ- ام- سي تخليه مي شوند . بنابراين هر اختلالي دراين ناحيه مهم که زير شاخک مياني قرار دارد، مي تواند به درگيري منفرد يا همراه با هم اين سينوس ها منجر شود.
در آندوسکوپي تشخيصي ، با ارزيابي دقيق ناحيه اُ- ام- سي مي توان بر مسند قضاوت نشست که آيا در اين ناحيه ضايعه اي غير قابل برگشت وجود دارد يا خير؟ براي مثال، وجود ترشحات چرکي نشانه سينوزيت است و به احتمال زياد به درمان طبي پاسخ مي دهد، اما وجود پوليپ هاي وسيع در ناحيه زير شاخک مياني حکايت از آن دارد که بايد از جراحي آندوسکوپي بيني مدد جست.
آيا در درمان سينوزيت مزمن، جراحي بيني و سينوس با استفاده از آندوسکوپ بر روش هاي ديگر ارجحيتي دارد؟
پاسخ اين سوال در کيفيت و چگونگي دسترسي به سينوس ، در اين روش ها نهفته است . در جراحي هاي متداول ، معمولاً سينوس فکي از راه هاي غير از مجراي اصلي سينوس، باز مي شود. امروزه ثابت شده است که جهت حرکت مايعات ترشح شده داخل سينوس، هميشه به سوي مجراي خروجي اصلي است و حتي اگر سوراخي بزرگ در محلي غير از سوراخ اصلي ايجاد کنيم ، باز هم ترشحات تمايل دارند، از همان سوراخ اصلي مسدود شده خارج شوند.
اين موضوع اهميت باز کردن مجراي اصلي خروج ترشحات سينوس را نشان مي دهد . در جراحي از طريق آندوسکوپ ، اين امکان وجود دارد که با داخل کردن آندوسکوپ به درون بيني ، مجراي خروجي سينوس ها را از همان راه اصلي باز کنيم. حتما مشکلات اين عمل براي بيمار، کم تر از عمل هايي است که در آنها از روش هاي برش هاي زير لب و برداشتن استخوان سينوس استفاده مي شود. با اين نوع عمل هاي جراحي مي توان عملکرد سينوس را به حالت طبيعي برگرداند. از اين رو به نام جراحي عملکردي آندوسکوپي هم معروف اند.
آيا جراحي بيني و سينوس با استفاده از آندوسکوپ، عوارضي هم دارد؟
اين روش جراحي به تجربه ، مهارت و دقت زياد جراح نياز دارد. مشکلات زير ، عمل جراحي بيني و سينوس با استفاده از آندوسکوپ را به يکي از دشوارترين عمل هاي جراحي بدل ساخته است:
الف- در ساختمان عناصر تشريحي داخل بيني و سينوس ها، پيچيدگي و ظرافت خاصي نهفته است . عناصر حياتي و مهمي چون عصب بينايي و سرخرگ اصلي تغذيه کننده مغز ، درست در ديواره سينوس ها جاي گرفته اند.
ب – جراح مجبور است آندوسکوپ را در يک دست نگاه دارد و تنها با يک دست امکان کار دارد.
پ- کوچک ترين خونريزي مانع ديد از طريق آندوسکوپ مي شود.
ت- از آنجا که محدوده ديد آندوسکوپ باريک است ، امکان آسيب عناصر تشريحي نزديک به هم و عوارض ناگوار وجود دارد. با وجود تمام دشواري هاي اين روش، بيماري که توسط جراحي خبره تحت عمل جراحي قرار گيرد، تا حد زيادي مي تواند مطمئن باشد که پس از عمل با مشکلات مواجه نخواهد شد و عوارض ناشي از عمل جراحي نيز بسيار اندک خواهد بود.
اساس ديدگاه جديد در زمينه درمان سينوزيت مزمن چيست؟
بيشتر بيماري هاي سينوس با برقراري مجدد ارتباط سينوس با فضاي بيني ( ورود هوا و خروج ترشحات) برطرف مي شود. رفع عامل گرفتگي ، موجب بهبود کارايي سينوس و درمان سينوزيت مي شود. در روشهاي نوين ، هدف اصلي رفع علت گرفتگي است، نه تغييراتي که خود زاييده گرفتگي اند.
بين درمان سينوزيت و آسم چه ارتباطي وجود دارد؟
در کساني که هم به آسم دچارند و هم به سينوزيت ، درمان سينوزيت بهبود قابل ملاحظه آسم و کاهش نياز به استفاده از داروهاي ضد آسم را به همراه خواهد داشت.