جلوههای رفتاری حضرت زهرا سلام الله علیها
بدين گونه حضرت زهرا(ع) شريک مجاهدتهاي اجتماعي و مردمي همسر بزرگوارش اميرالمؤمنين(ع) بود. او با شناخت عميق و درک جايگاه بلند و حساس همسرش، تمام سختيها و مرارتهاي زندگي را به جان ميخريد و ذرهاي در اخلاق حسنه و سلوک او در روابط همسري و مسؤوليتهاي زندگي، اثر منفي نگذاشت و اين ميتواند به نوبه خود دستورالعمل يک زندگي پربار و شيرين باشد. آن حضرت(س) تلاش در محيط خانه را ارج ميگذاشت و با جان و دل به آن ميپرداخت.
تجلي ايثار
ايثار و از خود گذشتگي، يکي از مهمترين عوامل استحکام روابط و محبت ميان اعضاء يک مجموعه است. اگر همسران در روابط خود گذشت داشته باشند بسياري از مسايلي که امروزه باعث از هم گسيختگي خانواده ها مي شود ، پيش نخواهد آمد. نمونههاي ايثار و گذشت در زندگي هر انساني نشانگر بزرگي روح و علو همت اوست، از اين نمونهها در زندگي اميرالمؤمنين(ع) و فاطمه زهرا(س) فراوان ديده ميشود. به اين نمونه زيبا توجه فرماييد:
پيامبر اکرم(ص)، علي(ع) و فاطمه(س) را مشاهده نمود که مشغول کار هستند. از آنها پرسيد:
کدام يک خستهتر هستيد؟
اميرالمؤمنين(ع) پاسخ داد:
فاطمه!
رسول خدا(ص) در جاي فاطمه(س) نشست و کار او را انجام داد.
از جمله نکاتي که در اين گزارش کوتاه قابل توجه است، يکي همکاري علي(ع) با فاطمه(س) در امور خانه و ديگري نحوه پرسش است که پيامبر اکرم(ص) نمود و مستقيما خطاب به دختر خويش ننمود که ميخواهم به تو کمک نمايم. از طرف ديگر علي(ع) با همين پاسخ کوتاه، عطوفت و مهرباني به همسرش را نشان ميدهد و اين ميتواند درس بزرگي براي همه خانوادهها باشد که در روابط همسري، از خود گذشتگي يک اصل است و بايد با مسايل زندگي خود و ديگران با ظرافت و مهرباني برخورد کرد. و رفتار پيامبر الگوي مناسبس براي خانواده هاي عروس وداماد است.
روشن است آنگاه که روح تعاون در محيط محدود خانه اوج گرفت انسان، گذشت و فداکاري را پيشه خود نمود در جامعه نيز با همه گستردگيش اثر ميگذارد، بنابراين محيط زندگي شخصي، زمينهاي براي رشد مکارم اخلاقي و آماده شدن براي حضور مفيد در جامعه ميباشدو محيط خانواده و جامعه به هم مربوط است.
نهايت عشق
روابط خانوادگي حضرت فاطمه(س) براي همه کساني که خواهان يک زندگي متعالي هستند، درسهاي ارزشمندي را ارايه ميدهد. در اولين قسمت، پارهاي از ويژگيهاي رفتاري حضرت زهرا(س) را نسبت به همسر گراميش، بازگو نموديم. اينک در ادامه به جلوههاي ديگري از اين زندگي والا توجه فرماييد.
* * *
تقسيم کار
يکي از عواملي که در حفظ اساس خانواده، نقش سازندهاي دارد، برنامهريزي دقيق و منطبق با واقعيتهاي زندگي است. اداره ي خانه، عليرغم اينکه ساده و عاري از پيچيدگي جلوه ميکند، ظرافتهاي خاص خود را ميطلبد که بيترديد، به کاربستن آنها سبب موفقيت و آرامش رواني زن و مرد خواهد بود. عدم تعادل در تقسيم کار، باعث ميشود که در نهايت، يکي از دو رکن خانه ـ يعني زن يا مرد ـ از پاي در آيد.
يکي از جلوههاي زندگي مشترک اميرالمؤمنين علي(ع) و فاطمه زهرا(س) تقسيم مطلوب وظايف ناشي از زندگي مشترک بود.
مدت زيادي از ازدواج آنها نگذشته بود که خدمت پيامبر(ص) رسيدند و از او تقاضا کردند، تا کارها را ميان آن دو تقسيم کند. رسول خدا(ص) کارهاي خانه را به فاطمه(س) سپرد و مسؤوليتهاي خارج از منزل را به علي(ع) واگذار کرد. بعد از اين تقسيم بود که زهرا(س) بارها اظهار خشنودي ميکرد و رضايت خود را از اين تقسيمبندي ابراز ميداشت.(۴)
بيترديد، تقسيمبندي پيامبر(ص) بر مبناي ساختار روحي و جسمي و مصلحت اجتماعي آنها بود.
به همسرت محبت کن
اين روايت در بسياري از کتابهاي روايي شيعه آمده است که علي(ع) فرمود:
روزي من و زهرا(س) در خانه نشسته بوديم که ناگهان صداي پيامبر(ص) را شنيديم؛ به احترام آن حضرت برخاستيم. پيامبر(ص) فرمود:
بر جاي خود بايستيد تا من هم به شما ملحق شوم. سپس فرمود:
براي چند لحظه ما را تنها بگذار. آن گاه در خلوت از فاطمه(س) سؤال کرد: رفتار شوهرت ـ علي(ع) ـ با تو چگونه است؟
فاطمه گفت:
خوب است، اما زنان قريش مرا سرزنش ميکنند که پدرت تو را به ازدواج کسي در آورد که دستش از مال دنيا خالي است.
پيامبر(ص) فرمود:
دخترم!
پدر و شوهر تو فقير نيستند؛ خداوند، خزاين زمين را از طلا و نقره بر من عرضه کرد، ولي من به آنچه نزد اوست، رضايت دادم. خداي سبحان به جهانيان نگريست و از ميان همه، دو نفر را انتخاب کرد؛ من که پدر تو هستم و علي که شوهر توست. دخترم! شوهر تو بهترين همسرهاست، تو را از نافرماني او برحذر ميدارم. سپس بيرون آمد و مرا صدا زد و فرمود:
به همسرت مهرباني کن، زيرا فاطمه، پاره تن من است، رنج او، رنج من و شادي او خشنودي من است.(۵)
رازداري
ادب و احترام زن به همسر خود، اقتضا ميکند که نه تنها از طرح و بزرگ جلوه دادن کمبودهاي خانه، خودداري کند، بلکه در حد امکان، کاستيها را ناديده گرفته، آنها را کوچک شمارد. هنگامي که اظهار ناراحتي، نتيجهاي جز رنجش شوهر ندارد، زن نبايد کلامي در اين رابطه با او بگويد. ايثار، و محبت، اقتضا ميکند که او خود به ترتيبي که ميداند آنها را جبران کرده و زحمت مضاعف را بر شوهر خود، تحميل نکند.
روزي فاطمه(س) به حضور پدرش رسيد، در حالي که آثار ضعف و گرسنگي از چهره زهرا(س) نمايان بود. رسول خدا(ص) وقتي اين حالت را مشاهده کرد، دستهايش را به سوي آسمان، بلند نموده و گفت: خدايا گرسنگي فرزندم را به سيري تبديل کن و وضع او را سامان بده.(۶)
پيامبر اکرم(ص) بدون اينکه زهرا(س) سخني به او بگويد، از ضعف و گرسنگي او باخبر ميشود که اين خود، يکي ديگر از نمونههاي پايبندي به اساس و اسرار خانواده است.
نگاه روحبخش
وجود زن، در خانه ميتواند محيط را به دريايي از مهر و عطوفت تبديل کند، به گونهاي که مرد با حضور در اين فضا، آرامش پيدا کرده و مرهمي بر زخمهاي دل او باشد. در غير اين صورت زندگي براي او فرسايش روح و مرگ تدريجي خواهد بود. مرد، همسر خود را مايه آرامش و تسلي خاطر ميداند و به تعبير ديگر، نگاه مرد به خانه و زندگياش نگاه کسي است که از ميان موجهاي سهمگين دريا، به ساحل آرام مينگرد.
مشکلات بيروني
هر مردي براي حل مشکلات گوناگون خارج از منزل، به يک روحيه ي قوي و زنده، نيازمند است. او سعي ميکند که از لحظاتي که در بستر آرامبخش خانهاش سکونت مييابد، براي تقليل کاستيها و زدودن نگرانيها استفاده کند.
مردي که از نعمت چنين خانه و خانوادهاي برخوردار است، در مسير زندگي و انجام وظايف سياسي، اجتماعي خود، فردي پيروز و موفق خواهد بود.
فاطمه(س) جايگاه حساس و بلند شوهرش را ميداند؛ همچنين ميداند که علي(ع) در محيط بيرون با چه مشکلاتي روبهروست. کوشش او ايجاد يک محيط آرام و باصفا در درون خانه بود، و نه تنها سخني که موجب پريشاني او بشود بر زبان نميآورد، بلکه آنچه ميگفت در جهت اهداف همسر فداکار و دلاورش بود.
اميرالمؤمنين علي(ع) موضوع را اين گونه بيان ميکند:
هيچ گاه، فاطمه از من نرنجيد و او نيز هرگز مرا نرنجاند؛ او را به هيچ کاري مجبور نکردم و او نيز مرا آزرده نساخت؛ در هيچ امري، قدمي برخلاف ميل باطني من برنداشت و هر گاه که به رخسارش نظاره ميکردم، تمام غصههايم برطرف ميشد و دردهايم را فراموش ميکردم.(۷) در جايي ديگر ميفرمايد: به خدا قسم! هرگز کاري نکردم که فاطمه خشمگين شود، او نيز هيچ گاه مرا خشمگين نکرد.(۸)
سپاس مجاهدتها
فاطمه(س) در تمام مبارزات همسرش اعم از مبارزات سياسي و جنگهاي نظامي، مايه ي اميد و دلگرمي او بود؛ در غياب شوهر، خانه و فرزندان او را به خوبي اداره ميکرد؛ با اشتياق به انتظار بازگشت شوهر از جنگ مينشست و تمام سعي و کوشش خود را در راه آسايش او به کار ميبرد، به طوري که، وقتي علي(ع) برميگشت و ساعاتي را در ميان خانوادهاش ميگذراند، تمام خستگيهاي حاصل از جنگهاي طاقتفرسا، از تن او ميرفت .
پي نوشت ها:
پاورقيها:
1ـ دوم، آيه 30.
2ـ بحارالانوار، ج43، ص117، مناقب ابنشهر آشوب، ج3، ص363.
3ـ الضحى، آيه 5
۴- بحارالانوار، ج43، ص153.
۵- کشفالغّمه، ج1، ص363، مناقب خوارزمي، ص256، بحارالانوار، ج43، ص133، ناسخالتواريخ، ص43.
۶- بحارالانوار، ج43، ص77.
۷- بحارالانوار، ج43، ص123، کشفالغّمه، ج1، ص363.
۸- کشفالغّمه، ج1، ص363.