پورتال طب سنتی ، اسلامی و ایرانی

وی خاطر نشان کرد: نتایج این مطالعه که برای نخستین بار در دنیا روی افراد گرم مزاج و سرد مزاج جهت ارزیابی سیستم نورواندوکرین و الگوی سایتو کاینی (TH۱/TH۲) پاسخ‌های ایمنی انجام شد، دلالت بر این داشت که که افراد گرم‌مزاج دارای فعالیت سیستم عصبی سمپاتیک محیطی بیشتر و فعالیت سمپاتیک فوق کلیوی، فعالیت کورتیکوستروئید فوق کلیوی و فعالیت سیستم عصبی پاراسمپاتیک (عصب واگ) کمتری نسبت به افراد سرد مزاج هستند. همچنین تمایل الگوی سایتوکاینی در آنها نسبت به افراد سرد مزاج، بیشتر به سمت TH۲ می باشد.

دکتر شهابی اظهار کرد: علاوه بر آن، با افزایش نسبت شدت گرمی مزاج به شدت سردی آن، فعالیت سیستم عصبی سمپاتیک محیطی افزایش می یابد. همچنین هنگامی که مزاج به سمت شدیدا گرم یا شدیدا سرد میل می‌کند، انحراف سیستم ایمنی به سمت پاسخ های TH۲ افزایش می یابد اما این افزایش هنگام میل به سمت مزاج شدیدا گرم بسیار بیشتر از هنگامی است که مزاج به سمت شدیدا سرد میل می کند.

وی افزود: این پژوهش اولین تحقیقی است که در مورد اساس علمی تقسیم بندی افراد به گرم مزاج و سردمزاج نه تنها در طب سنتی ایرانی، بلکه در تمامی طب‌های سنتی که به این تقسیم بندی باور دارند، انجام شده است.

متاسفانه در این زمینه تا به حال کارعلمی صورت نگرفته بود و برای توجیه تفاوت افراد گرم مزاج و سرد مزاج، تنها یک سری پیشنهادهای تئوریک مطرح شده بود.

در حالی که مشخص شدن اساس علمی تفاوت افراد سرد مزاج و گرم مزاج (مانند مشخص شدن اساس علمی دیگر اصول طب سنتی ) این امکان را فراهم می کند تا طب مدرن در تشخیص و درمان بیماری‌ها و برگرداندن تعادل به عملکرد بدن از طب سنتی نیز کمک بگیرد.

دکتر شهابی با اشاره به اینکه متاسفانه امروزه موضوع تقسیم بندی افراد به گرم مزاج و سردمزاج در کتاب‌های مرجع پزشکی جایگاهی ندارد و با عنوان نداشتن اساس علمی، تعدادی از پزشکان، وجود این تفاوت را رد می کنند، ابراز امیدواری کرد که این بررسی بتواند شروعی برای انجام کارهای تحقیقاتی دیگر در این زمینه و از طرفی باعث معرفی طب سنتی ایرانی در جهان شود و این طب سرنوشتی مانند طب سوزنی چینی پیدا کند که با مشخص شدن میزان قابل توجهی از اساس علمی و مکانیسم عمل طب سوزنی توسط تحقیقات علمی، این طب ازحالت منطقه‌یی خود به یک علم پزشکی مدرن و جهانی تبدیل شد و بی‌تردید جایگاه امروز خود را در جهان مدیون تحقیقات علمی است که روی آن انجام شده است.

به گفته وی، عدم مشخص شدن اساس علمی مزاج های گرم و سرد (مانند دیگر مفاهیم طب سنتی ایرانی) از یک سو باعث شده است که درمان‌های طب سنتی ایرانی هنوز بر پایه تجربه، آزمون و خطا و مراجعه به متون باقی‌مانده از گذشته‌های بسیار دور باقی بماند و از سوی دیگر باعث بی اعتنایی طب نوین به توانایی های درمانی طب سنتی ایرانی شده است.

گفتنی است، بودجه این طرح تحقیقاتی توسط مرکز تحقیقات ایمونولوژی، آسم وآلرژی دانشگاه علوم پزشکی تهران فراهم شده و نتایج آن برای چاپ در مجله معتبر علمی Journal of Alternative and Complementary Medicine مورد پذیرش قرار گرفته است.

انواع مزاج آدمي و نشانه‌هاي آن

بدن انسان از عناصر چهارگانه ساخته شده است، همچنان كه چهار نوع خلط به نام اخلاط اربعه در بدن هر شخصي وجود دارد. اخلاط اربعه عبارتند از: صفرا، خون، بلغم، و سودا.
اين اخلاط در بدن افراد بايد به حالت تعادل باشد، در غير اين صورت، هر كدام از آنها كه غلبه نمايد، مشخص كننده‌ي نوع مزاج غالب در آن فرد است؛ به عنوان مثال، اگر در فردي صفرا غلبه نمايد، او را صفراوي مزاج، و اگرخون غلبه كند، او را دموي مزاج، و اگر بلغم غلبه نمايد، او را بلغمي مزاج مي‌نامند؛ همچنان كه اگر در شخصي سودا غلبه نمايد، او را سوداوي مزاج مي‌نامند.

نشانه‌هاي غلبه صفرا

نشانه‌هاي غلبه صفرا عبارتند از:

تشنگي و سوزش جگر، زبري پوست صورت، زردي چشم، كدورت ادرار، عصبي شدن، ناراحتي معده، تلخي دهان، كم اشتهايي، حالت تهوع، سردرد و درد شقيقه، سياهي رفتن چشم، سرگيجه، خشكي پوست، ترك خورد پوست دست و پا، گرمي بدن يا داشتن تب، جوشش فم‌المعده، ديدن خواب‌هاي هولناك، مانند جنگ و ستيز، پوسته پوسته شدن پوست سر (شوره‌ي سر) نمايان شدن لكه‌هاي سفيد يا قهوه‌اي در صورت و يا ديگر اعضاي بدن، ريزش مو، ابتلا به بيماري آلوپسي (=ريزش موضعي مو)، علاقه به نوشيدن آب و يخ و خوردن يخ، يبوست مزاج، بهانه‌جويي و تندخويي. اين گونه افراد را صفراوي مزاج گويند. همه و يا اكثر نشانه‌هاي ياد شده در بيشتر افراد صفراوي مزاج ديده مي‌شود. البته ميزان بروز اين ننشانه‌ها به مقدار غلبه‌ي صفرا بستگي دارد.


نشانه‌هاي غلبه خون

اگر در بدن فردي خون غلبه نمايد و خون كثيف شود و يا بهتر بگوئيم سوخته شود علامت آن سنگيني سر، خميازه كشيدن، چرت زدن، كندي حواس، شيرين شدن دهان، لزج بودن آب دهان، سرخي رنگ بدن، قرمزي زبان، خارش بدن، بروز دمل و جوش‌هاي ريز در بدن به خصوص در پيشاني و پشت سر و در قسمت كتف و شانه‌ها و گاه خون آمدن از بين دندان‌ها و در نهايت كسالت و خمودگي مداوم است.

افرادي را كه خون در آنان غلبه مي‌كند دموي مزاج گويند. مهمترين علت غلبه خون، پرخوري و زياده‌روي در مصرف انواع غذاهاي سرخ شده و تند و تيز است.

افراد دموي مزاج اغلب از آرامش نسبي برخوردار نيستند.


نشانه‌هاي غلبه بلغم

سفيدي، نرمي. و سردي پوست بدن، مانند مردم اروپا، دير هضم شدن غذا، آروغ ترش زدن، ميل به بسيار به خواب داشتن، جاري شدن آب از دهان، رقيق بودن آب بيني، كم حواسي، زيادي بول، دفع بول با فشار زياد و حجم بسيار، سستي و بي حالي، بي حس بودن بدن، سفيد شدن موي سر و ريزش آن قبل از موعد پيري، درد معده و درد پشت، گرفتگي ماهيچه‌هاي پشت، كمر درد، گردن درد، پادرد، زانو درد، نقرس، فلجي، لك و پيس (=ويتيليگو) لقوه (كج شدن دهان و صورت، رعشه (=پاركينسون)، ضعف مثانه، ترش شدن دهان، بوجود آمدن لك سفيد در چشم، ضعف بينايي، تنگي نفس، تپش قلب، به خصوص بهنگام بيدار شدن از خواب. توليد كرم‌هاي كدو يا كرمك در انتهاي روده بزرگ، اينگونه افراد را بلغمي مزاج گويند.

غلبه اين خلط فوق العاده خطرناك است و انسان را دچار بيماري‌هاي صعب‌العلاجي مي‌كند از اين رو لازم است هر چه سريعتر در به تعادل در آوردن اين خلط كوشيد. از جمله بيماريهايي مانند:

آرتريد روماتوئيدژ، بيماري خطرناك ام‌اس (MS)، بيماري لاعلاج لك و پيس و يا برص، و برخي ديگر از بيماري‌هاي صعب‌العلاجي كه امروزه از نظر علم پزشكي علت آن مشخص نيست و آنها را «اتوايميون» مي‌نامند.

سلامتي هديه‌اي است از جانب خداوند متعال كه بايد قدر آن را دانست و هميشه شكرگذار الطاف الهي بود.


نشانه‌هاي غلبه سودا

نشانه‌ي غلبه‌ي سودا كه ناشي از رسوبات خون و مركز طحال است؛ عبارتند از:

خستگي و كوفتگي بدن، لاغري، پژمردگي روح و جسم، بي نشاطي و افسردگي، يبوست مزاج، خودخوري، احساس سوزش در هنگام دفع بول، تيره رنگ بودن ادارار، مدفوع و قي، سياه و قيري شكل بودن مدفوع، شور بودن دهان، بوي بد دهان، تاريكي چشم، تيرگي رنگ صورت، شب كوري، سوزش معده، فكر بسيار ديدن خواب‌هاي آشفته (=كابوس) اخلاق تند و زشت، دلتنگي و بي‌قراري، بوجود آمدن لكه‌هاي سياه در بدن، جذام، بيماري‌هاي پوستي(=سودا) زخم شدن پوست به سبب خارش زياد، قلنج شدن روده (=بيماري كوليت) نسيان و فراموشي يا آلزايمر، حرص خوردن زياد.

افراد سوداوي مزاج اكثراً دچار بيماري‌هاي روحي و رواني مي‌شوند و معمولاً تا اواخر عمر از داروهاي روان گردان استفاده مي‌كنند.

غذاهاي مضر براي افراد دموي مزاج

غذاهاي سرخ شده، چرب و پرحجم، شيريني‌جات قنادي و مصنوعي، پرخوري، ادويه‌جات تند، غذاهاي شور (كلم شور، خيارشور و غيره) گوشت زياد كره و خامه، غذاهاي نشاسته‌اي، آب يخ، دوغ، نوشابه، تخم مرغ، نوشيدن مايعات، همراه با غذا و يا بلافاصله بعد از آن خرما، رطب، توت خشك، كشمش، سُس، رُب، ترشي‌جات، سركه، سير، چاي، قهوه، نسكافه، ماست، بادمجان و غذاهاي ساندويچي.

غذاهاي مفيد براي افراد دموي مزاج

نوشيدن روزي شش ليوان آب خنك نيم ساعت قبل و دو ساعت و نيم بعد از غذا، زرشك، كاهو، خيار، ميوه‌جات به خصوص سيب درختي همراه با پوست و دانه‌هاي آن، انار، سبزيجات، پوست جو، ليموترش تازه، استفاده از سالاد فصل قبل از غذا؛‌روغن زيتون، ‌حبوبات و غلات جوانه زنده (مثل گندم، جوي دوسر، ماش و عدس) بذرهاي ملّين (مانند خاك شير، اسفرزه، تخم ريحان، بالنگو، بارهنگ، تخم مرو) عسل به مقدار كم، غذاهاي خام ، ميوه‌جات و سبزيجات، انواع توت، بخصوص شاه توت، كدو خورشتي، نوشيدن 2 تا 3 ليوان آب زرشك كه سريعاٌ خون را به حالت طبيعي باز مي‌گرداند. كم خوري، استفاده از غذاهاي ساده و كم كالري مانند سبزيجات بخار پز، به افرادي كه دموي مزاج هستند نيز نرمش و ورزش سبك توصيه مي‌شود.


غذاهاي مضر براي افراد صفراوي مزاج

چاي، قهوه، نسكافه، لبنيات، تخم مرغ و غذاهاي فريز شده، زودپز شده و سرخ شده، سُس و رُب، غذاهاي چرب و پرحجم، ماكاراني، آش رشته، سير و كليه‌ي غذاهاي گرم، ادويه‌جات تند، آب يخ، نوشابه، نوشيدن مايعات همراه با غذا يا بلافاصله بعد از آن، شيريني‌جات و قنادي و مصنوعي، آجيل شور، گوشت قرمز، بريده بريده غذا خوردن يعني اينكه انسان مداوم در حال خوردن باشد مانند تخمه شكستن و خوردن تنقلات، خوردن بادمجان، موز، كليه‌ي غذاهاي ساندويجي، مانند سوسيس، كالباس، كوكتل، سمبوسه، فلافل، پيتزا، همبرگر و خوردن خربزه، آناناس و طالبي.

علت ممنوع بودن اين غذاها براي افراد صفراوي مزاج اين است كه PH اين غذاها ونيز پي اچ (PH) كبد بالاست. استفاده از اين مواد باعث افزايش دماي كبد و ترشح زياد صفرا و در نتيجه ايجاد راه‌بندان در مجاري كبد مي‌شود اين حالت موجب تشكيل سنگ‌هاي صفراوي در كيسه صفرا مي‌شود و علائمي نظير يبوست، زرد شدن چهره، و دردهاي شديد در ناحيه‌ي سمت راست بدن در زير دنده‌هاي راست را در پي دارد.


غذاهاي مفيد براي افراد صفراوي مزاج

همه انواع مركبات، انار، شاه توت، خيار، سيب، گلابي، آلبالو، گيلاس، آلو، گوجه سبز و زرشك براي افراد صفراوي مزاج مفيد هستند، بهترين دارو براي اين افراد هندوانه، گرمك، كدو خورشتي، هويج فرنگي، روغن زيتون، سوپ جو با پاچه‌ي گوسفند و همراه با تعدادي آلو بخار و سبزيجات مانند اسفناج و گشنيز و ليمو ترش تازه و روغن زيتون است. همچنين سيب زميني بخارپز، قارچ، باميه‌ي خورشتي، پياز، برگ هلو، برگه زردآلو، مغز بادام خام، برنج سفيد با روغن زيتون، كدوحلوايي، نخودفرنگي، عدس، ماش، جوي دوسر، مخمرآبجو، ليمو عماني، براي كبد و افراد صفراوي مزاج بسيار مفيد است. نوشيدن روزانه يك تا سه ليوان آب زرشك، نيم ساعت قبل از غذا و دو ساعت و نيم بعد از آن نيز فوق العاده مفيد است.

بذرهاي مليّن، مانند خاكشير، اسفرزه، تخم ريحان، تخم مرو، بارهنگ، بالنگو، ترشي‌جات طبيعي، مغز فلوس، شيرخشت، ترنجبين، عسل به مقدار كم و همراه با ليمو ترش تازه و به صورت شربت شده كه به آرامي ميل شود، انگور، كاهو، مغز خيار، تخم كدوي خام، تخم خيار، مغز تخم هنداونه، تخم كاهو، از هر كدام به مقدار مساوي مخلوط كرده آسياب شود و روزي دو بار، و هر بار يك قاشق غداخوري در يك ليوان آب مخلوط گرديده و ميل شود.


غذاهاي مضر براي افراد بلغمي مزاج

تمام مواد لبني، مانند شير، ماست، دوغ، كره، سرشير، خامه، پنير و كشك براي افراد بلغمي مزاج مضر است. ترشي‌جات، سركه، شور، برنج سفيد، عدس، سيب زميني، آب يخ، انواع نوشابه‌هاي گازدار، چاي، قهوه، نسكافه، سوپ جو، آش‌جو، ميوه‌جات ترش و كال، نارنگي، كيوي، گرمك، خيار پوست كنده، قارچ، آش، جو، گوشت گاو و گوساله، انواع گوشت سفيد، سس، رب، گوجه فرنگي، پرخوري، غذاهاي فريز شده و غذاهاي زودپزشده، كدو خورشتي، كليه‌ي غذاهاي سردي بخش، استفاده از چند نوع غذا باهم، نوشيدن مايعات همراه با غذا و يا بلافاصله بعد از آن، آش رشته، ماكاروني و كليه‌ي تنقلات مصنوعي، مانند: پفك، شكلات، آدامس، بيسكويت، يخمك، نوشمك، چيپس، و. .. مصرف اين نوع موادغذايي خلط بلغم را فعال مي‌كند و آن را افزايش مي‌دهد.

بلغم همان سيستم ايمني بدن است كه با اين نوع تغذيه ضعيف مي‌شود و در نتيجه، بدن آدمي در مقابل اتواع پارازيت‌ها آسيب پذير مي‌شود. در واقع، سيستم ايمني بدن عليه خود وارد عمل مي‌شود كه در اصطلاح پزشكي آن را اتوايميون مي‌نامند. غذاهاي ياد شده باعث اين نوع بيماري‌ها مي‌شود كه از نظر پژشكي براي آن‌ها درماني وجود ندارد.

بهترين درمان براي اين گونه افراد استفاده نكردن از غذاهاي نامبرده است. يكي از مهمترين دلائل علمي استفاده نكردن از اين نوع غذاها، پايين بودن PH آن هاست كه در بدن ايجاد اسيدوز مي‌كنند. اسيدوز روي اعصاب مركزي اثر مخربي مي‌گذارد و اين سيستم را به مرور فلج مي‌كند.

غذاهاي مفيد براي افراد بلغمي مزاح

تمامي غذاها‌ي گرمي بخش از قبيل گوشت شتر، گوسفند، كبوتر، سار، گنجشك، بوقلمون كباب شده و از ميوه‌جات: همه‌ي ميوه‌هاي رسيده و شيرين، از ادويه جات: هل، دارچين، زعفران، جوزهندي، فلفل سياه و سفيد، و دانه‌ي فلفل، دانه‌ي خردل، سير، موسير، از ريشه‌ها: چغندر، شلغم، هويج، كلم قمري، ترب سياه و سفيد، از سبزيجات: كليه‌ي سبزيجات گرم: مانند: انواع كلم، ساقه‌ي كرفس، نعنا، ريحان، جعفري، مرزه، ترخون، تره و شويد. از حبوبات: نخود، گندم، لوبيا چيتي، لوبيا كشاورزي و يا كپسولي، دال، عدس و لپه. در صورت استفاده از ساير حبوبات و غلات، بهتر است از ادويه‌جات گرم مانند:

زيره‌ي سياه، زيره‌ي سبز، زنجبيل، دارچين، هل، زعفران، و كمي زردچوبه استفاده شود. از بذرهاي مليّن مانند: تخم ريحان، تخم شربتي، قدومه‌ي شيرازي، خاكشير و بارهنگ نيز مي‌توان استفاده كرد. از خشكبار: بادام، گردو، فندق، پسته، كنجد، ارده مفيد است و از عسل و شيره‌ي خرما مي توان مصرف كرد. استفاده از اين نوع مواد غذايي بسياري از بيماري‌ها‌ي اتوايميون، مانند: بيماري‌هاي رماتيسم، پاركينستون، و ساير بيماري‌هاي صعب‌العلاج را درمان مي‌كند. اكثر افراد مبتلا به اين بيماري‌ها از طبع سرد برخوردارند.


غذاهاي مضر براي افراد سوداوي مزاج

بادمجان، غذاهاي نمك سود، مانند: ماهي دودي، ماهي شور، خيارشور، نمك زياد، پنيرشور، گوشت گاو و گوشت حيوانات پير همچنين غذاهاي مانده و بيات، ماست پنير، چاي شيرين، شيريني جان قنادي و مصنوعي، ترشي‌جات، سركه، شور، گوجه فرنگي، سس، رب، كليه‌ي غذاهاي ساندويچي، آب يخ، ‌مرغ، تخم مرغ ماشيني، ماهي، برنج سفيد، ‌خوراك عدسي(=عدسي)، نوشيدن مايعات همراه با غذا، غذاهاي سرخ شده، غذاهاي فريز شده، غذاهاي زودپز، تنقلات مصنوعي، مانند: شكلات، پفك، بيسكويت، يخمك، چيپس، كاكائو، و. .. افراد سوداوي مزاج از نوشيدن چاي به خصوص چاي شيرين و همچنين از مصرف نسكافه، ‌قهوه و دوغ جداً بايد خوداري كنند. معمولاً افراد سوداوي مزاج علاقه فراواني به نوشيدن چاي، دوغ و ماست پيدا مي‌كنند كه بايد از مصرف آن‌ها پرهيز نمايند.


غذاهاي مفيد براي افراد سوداوي مزاج

كليه‌ي غذاهاي گرمي بخش: مانند«گوشت گوسفند، گوشت شتر، گوشت كبوتر، گوشت گنجشك، گوشت سار». در صورت مصرف برنج، ‌حتماً از شويد و زيره‌ي سياه استفاده شود. سبزي‌جات گرم مانند: نعنا، ريحان، ترخون، مرزه، جعفري، تره، انواع كلم، ساقه‌ي كرفس، عسل، توت، كشمش، انجير، خرما، هل، ‌دارچين، زنجبيل، زعفران، زيره و استفاده از بذرهاي ملين، مانند : قدومه‌ي شيرازي، ‌تخم شربتي، و ساير مليّن‌هاي ملايم از جمله خواركي‌هاي مفيد افراد سوداوي مزاج است.


چند نوع مزاج وجود دارد ؟

شناخت مزاجها روى هم رفته به قرار زير است :

1 - مزاج گرم ، مزاج سرد، مزاج تر، مزاج خشك ، كه اين چهار مزاج را مزاجهاى ساده و منفرد گويند.

2 - مزاجهاى ساده و مركب ، كه عبارتند از مزاج گرم و تر گرم و خشك ، سرد و تر و مزاج سرد و خشك .

3 - مزاج دموى يا (ريوى ) يا مزاج صفراوى يا (كبدى ) مزاج بلغمى يا (هاضمه اى ) مزاج سوداوى يا (عصبى ) اين چهار مزاج را مزاجهاى مادى گويند و يك مزاج معتدل نيز شناخته شده است كه با اين توصيف جمعا 13 مزاج وجود دارد.

مزاجهاى مادى مانند مزاجهاى ساده ، مركب هم مى باشند از اين رو مزاج بلغمى خونى و مزاج صفراوى عصبى مزاج خود به دو قسمت تقسيم مى شود، عصبى ضعيف و عصبى قوى . نيز گفته اند.

علائم مزاجها

مزاج صفراوى : شخصى كه مزاجش صفراوى باشد علائمى مثل گرمى و خشكى پوست ، زردى رنگ چهره يا زيتونى داشته و خون اينگونه افراد داراى املاح صفراوى است . نسوج بدن آنها آغشته از ترشحات كبدى است و داراى نسوجى سفت و سخت و لاغر و رشته هاى عضلانى آنها واضح و پيدا است استخوانهاى بدنشان برجسته و خطوط چهره اشان نمودار است ، تنفس و نبض آنها سريع ، خوابشان كوتاه و همراه با آشفتگى است حركات آنها سريع و تند و عجول در كارها و حسود و خشمگين در امور مى باشد.

علائم مزاجى بلغمى (لنفاوى )

صاحبان مزاج لنفاوى عموما داراى چربى زياد، پوستشان سرخ ، بدن آنها سرد و نرم ، عضلاتشان مثل اعمالشان عموما كند و افراد تنبلى هستند. خواب آنها سنگين و عميق و حركاتشان آهسته و آرام ، دستها و اندامشان مثل دست مرده ، كوشش و فعاليت آنها كم و با بى قيدى همراه است .

علائم مزاج دموى (پرخونى )

در اين اشخاص گردش خون خيلى تند و سريع ، پوست بدنشان سرخ و رنگين و گرم است ، مخاطهاى آنها قرمز (مثل چشمان و زبان ) عروق بدنشان باز و متسع نبض كامل و پر، اشتها فراوان خواب عميق و راحت حركاتشان وسيع ، دستها چاق و كف دستهايشان گرم است .

علائم مزاج سوداوى (عصبى )

همچنان كه گذشت اين مزاج به سوداوى قوى و سوداوى ضعيف تقسيم مى شود علائم سوداوى ضعيف عبارت است از كندى عكس العمل (به علت ضعف اعصاب ) و كندى كار قلب و ريه ، پريدگى رنگ چهره و افتادگى خطوط صورت ، غمگين و غصه دار بودن ، خودخور، متنفر و فرارى از كار و كوشش اما در نهاد افرادى ثابت قدم و پابرجا هستند.

علائم سوداوى قوى

تندى و با فشار عصبى يعنى عكس العمل شديد حركات سريع و خشن ، قلب و ريه تند و سريع چشمها درخشان براق ، فعاليت خيلى زياد و افرادى بى ثبات و قابل تحريك و خيالاتى و تحت سريع عوامل قرار مى گيرند و با خوابهاى ناراحت كننده و مهيج و مضطرب هم آغوشند.

دو گونه مزاج ديگر تشخيص داده شده است كه به نام مزاج رطب و يا تر و ديگرى مزاج يابس يا خشك ناميده مى شوند، در اينجا گرمى و سردى مزاج در كار نيست اينگونه مزاجها را سازج رطب يعنى ساده تر و سازج يابس ‍ يعنى ساده خشك گويند. براى آشنا شدن به اين دو مزاج بايستى به مثال زير توجه نمود :

اگر به دو شخص سالم كه هيچگونه ضايعات و اختلافى در اعضاى بدن خود نداشته و از نظر سن ، وزن ، قد و ساير مشخصات ظاهرى با هم يكسان بوده و تفاوتى نداشته باشند، ادرنالين به مقدار كم تزريق كنيم يا بخورانيم يكى از اين دو نفر ادرنالين را به خوبى تحمل كرده و ديگرى ممكن است به طپش قلب و ناراحتى مبتلا گردد، شخصى كه حساسيت نشان داده است داراى اعصاب حساس در مقابل ادرنالين است در صورتى كه دومى اين حساسيت را ندارد. حال اگر به همين دو نفر ازرين به مقدار كم تزريق كنيم يا بخورانيم يكى از آنها حساسيت نشان داده در صورتى كه ديگرى از ازرين در امان است . نمونه اين اشخاص در هر محيطى زياد ديده مى شود (مثل تفاوت ويار در خانمهاى آبستن ، همه آبستند اما در يكى يا چند نفر آنها ويار ديده مى شود).

حكماى قديم از جمله ابو على سينا، آنها را كه تحريك پذيرند، داراى مزاج رطب يا تر و دسته اى كه حساس نيستند داراى مزاجهاى يابس يا خشك مى دانند.

تقويت كننده ها

گرمى و سردى

چنانچه قبلا اشاره شده است هر دارو يا غذا و يا هر عاملى كه بتواند سوخت و ساز بدن را زياد كرده يعنى متابوليسم بازال را بالا برد آنرا گرم مى نامند.
گرمى بخش هاى جسم آدمى عبارتند از:
1- غذاهائى كه از لحاظ مقدار در حد اعتدال باشد.
2- حركات معتدل ، ورزش معتدل .
3- ماساژ اندامهاى بدن در حد اعتدال .
4- حركت و جنبش حتى اگر خارج از اعتدال باشد ولى نه در حد افراط و تفريط.
5- غذاها و خوراكيها و داروهاى گرم .
6- استحمام در حد اعتدال .
7- كارهاى شغلى كه با حركت و جنب و جوش تواءم باشد.
8- تماس بدن با گرم كننده هاى معتدل مثل هوا، ضماد، مرهم و غيره .
9- حالت خشم چه در حد اعتدال و چه در حال افراط.
10- غم و اندوه كه خيلى بيشتر از حد طاقت نباشد زيرا زياد شدن آن باعث سردى بدن است .
12- عفونت از انواعى كه گرمى غيرطبيعى به وجود آورد.
13- تراكم در سطح بدن كه موجب تجمع و توقف بخار مى شود.
14- (گشادى عروق ) كه در درون بدن موجب گسترش بخار(7) در بدن مى گردد.

سست كننده هاى بدن

آنچه باعث كم شدن متابوليسم بازال باشد يعنى بتواند كار غده تيروئيد را كمتر از معمول نمايد سردى ناميده مى شود.

سردى بخشها عبارتند از:

1- هر گونه جنبش و حركات شديد زيرا باعث كم شدن حرارت غريزى و تحليل رفتن آن مى گردد.
2- آرامش در حد افراط زيرا حرارت غريزى بر اثر افراط در آرامش خفه مى شود.
3- امساك در خوردن و نوشيدن .
4- غذا و داروهاى سرد، كم انرژى .
5- تخلخل (ديلاتسيون يا گشاد شدن عروق ) زياد در بدن كه در حرارت غريزى ايجاد آشفتگى مى نمايد.
6- برخورد به چيزهائى كه از كنش آنها سردى حاصل مى شود.
7- زياده روى در احتباس يعنى نگهداشتن مواد بيرونى راندنى از جسم كه بر اثر آن حرارت غريزى جمع و متوقف مى شود.
8- تخليه در حد افراط زيرا نيروى بدن به دنبال تخليه كم مى شود (مثل اسهال ).
9- اندوه زياد و ترس مفرط.
10- شادى بيش از حد.
11- شغلهائى كه سردى بخش هستند مثل كسانى كه در آب كار مى كنند.

رطوبت بخشها (زياد شدن مايعات بدن )

عوامل رطوبت بخش عبارتند از:

آرامش ، خواب ، مانده گارى موادى كه بايد تخليه شوند، صرف زياد مايعات ، پرخورى ، غذاى رطوبت بخش ، داروى رطوبت بخش ، تماس با مواد رطوبت زا به ويژه استحمام با شكم سير، تماس با سردى دهنده ها كه رطوبت را متوقف و جمع مى كند.

خشكى دهنده ها (زياد شدن املاح بدن )

عوامل زير باعث خشكى مزاج مى گردد.

جنبش ، شب زنده دارى زياد، تخليه زياد، زياده روى در نيروى جنسى ، كمى غذا و غذاى خشك داروهاى خشكى دهنده حركات زياد نفسانى از هر نوع بطور متوالى و به حد افراط، تماس با خشكى دهنده ها شستشو با آبهاى قابض ، سردى يخ ‌زننده كه نمى گذارد غذا به اندام برسد تماس با هر چيز بسيار گرم زيرا تحليل رفتن بيش از حد مى دهد، شستشوى زياد بدن .

افراد از نظر نوع مزاج به چهار دسته تقسیم می شوند:

 1)افراد صفراوی مزاج

2) افراد سوداوی مزاج

3) افراد بلغمی مزاج

4) افراد دموی مزاج

صفراوی
صفرا ترشحات كبد است که رنگ آن زرد كه جزء آتش بوده گرم و خشك است و گرما زیاد تولید می كند.ph~8.5  است

بیماری صفرا

كسانی كه صفرا زیاد تولید می كنند - سر درد – شقیقه نبض میزند -زردی سفیدی چشم – سیاهی رفتن چشم – سرگیجه - طعم دهانشان تلخ شده  ترش كردن گلو وقتی صفرا داخل معده بیاید –تشنگی- سوزش جگر زیر دنده راست آنها خیلی گرم است و حداقل دو درجه تب دارند و لبهای آنها دچارخشکی بوده پوست سرشان ترك خورده و می سوزد و بعنوان شوره و حتی ریشه مژه و دور پلك سوخته و پوسته پوسته می شود – پوست زبر – رنگ ادرار زرد تیره –ابرو میریزد – علاقه زیاد به آب یخ و یخ – تند خو بهانه گیر -موها تکه تکه میریزد. – دیدن خواب هولناك افتادن از بلندی جنگ و ستیز

علت:

غذاهای چرب و شیرین صفرا را زیاد می كند.

غذای مضر برای صفرا مزاج ها:

پرخوری – بعد از غذای مختصر دوباره غذا خوردن – آش رشته – ماكارونی سیر (مطلقا نخورید مزاج كبد گرم و تر است و سیر تبدیل به آتش شده و بیمار حالش بد می شود)-شیرینی

درمان:

انار و شاتوت بهترین دارو است – زرشك – تمشك – زردآلو – هلو – خیار كاهو – هویج – روغن زیتون – كنجد – سیب – گلابی – سوپ جو – كدو خورشتی – خوراك قارچ – كدو حلوایی – اسفناج – گشنیز – نخود فرنگی – عدس - ماش - جو دو سر – لیمو عمانی

سوداوی

سودا سرد و خشك از جنس خاك و رسوب خون است و PH=6 است و در طحال تولید می شود و طحال را فعال می كند. PH  خون باید بالای 7 باشد و اگر به 7 برسد به حالت اغماء و غش می رود) اگر سودا زیاد شود طعم دهان شور می شود – بوی عفونت دهان و كابوس می بیند و دچار افسردگی و خستگی – خود خوری – فكر زیاد بدون آنكه بداند – لاغری – بی نشاطی – یبوست شدید هفته ای یك بار– مدفوع قیری و سیاه – سوزش هنگام دفع ادرار – ادرار تیره خاكستری می شود – حالت تهوع– حس تاریكی چشم و شب كوری – تیرگی رنگ پوست و صورت – سوزش معده– خارش زیاد بدن وترك خوردن پوست – قلنج معده

علت:

غذا های مانده و بیات و شور و نمك سود سودا را زیاد می كند
غذای مضر برای سوداوی مزاج ها
عدس - نوشابه با غذا - ماهی دودی – غذای مانده و بیات – نمك سود – خیار شور – گوشت پیر (رنگ قرمز تیره) – پنیر نباید بخورند

درمان:

خوردن غذای گرم و تر – ملین – سوپ جو (با پاچه گوسفند – كمی زنجبیل   زعفران) بعد از سلامتی عسل و قدومه شیرازی مرتب استفاده كنید – توت با آب گرم طهارت کند- –انجیر – خرما – كشمش – هل – دارچین – زیره  زعفران

بلغمی:

بدن علیه خودش انقلاب می كند و رماتیسم مفصلی می آورد .مثل كشك و آب یا سفیده تخم مرغ است ومربوط به سیستم لنفاوی یا سیستم ایمنی یا است.از جنس آب وسرد و تر است و كسانی كه سردی زیاد بخورند (ماست ترشی)بلغم فعال می شود. وزیر چشم پف كرده - مزه دهانشان ترش می شود – پوست شل و ول و سفید و آبكی می شود – پوست مقطعی سفید می شود (برص) و موها زود سفید می شود و مو – لك قهوه ای در سفیدی چشم و سردی دست وپا و پا درد و زانو درد – لرزش دست و پا (پاركینسون) دیر هضم شدن غذا – درد معده – تنگی نفس موقع خوردن غذا - قلنج می كنند و دوست دارند ماساژ بدهند و درد كمر و بین شانه ها و گرفتگی ماهیچه پشت گردن - كسل و خواب آلود – جاری شدن آب از دهان در خواب – دچار تپش قلب وقتی از خواب بیدار می شود - رقیق بودن آب بینی – ترشح بینی – سرفه زیاد - فراموشی – دفع ادرار زیاد همراه با فشار ضعف مثانه .

علت:

غذاهای لبنیات و ترشی و سركه بلغم را زیاد می كند.
غذای مضر برای بلغمی مزاج ها:
لبنیات – ترشی – لیته – شور – سیب زمینی – عدس – قارچ – گوشت گاو و گوساله – گوشت سفید(برای رماتیسمی ها بد بوده و درد را زیاد می كند)- چای – قهوه – نسكافه – میوه ترش و كال – نارنگی – كیوی – گرمك(سرد است) – خیار پوست كنده – لیمو شیرین – سوپ جو با زنجبیل

درمان:

گوشت (شتر – گوسفند - كبوتر – سار – گنجشك) – ادویه جات (هل – دارچین – زنجبیل – زیره – زعفران – زنیا – سرنجان – خولنجان – سیر- موسیر – خردل) - سبزیجات(كرفس – نعناع – ریحان – جعفری – ترخون – مرزه) - كلم – مارچوبه – هویج - كدوحلوایی - لیمو ترش – گندم – نخود – گردو هندی – قدومه شیرازی

دموی:

از جنس هوا و گرم وتر است وبرای رساندن غذا واكسیژن به سلولها است.و اگر زیاد شود مزه دهان شیرین می شود- سر سنگین شده – – چرت زدن  كم حواس –كش آمدن آب دهان – زبان قرمز می شود مثل آنكه رب انار یا زرشك خورده باشد و بدن دچار خارش و دمل و جوش ریز بیشتر در گردن بین كتف شده از لثه خون می آید و مضطرب میشود.

علت :

پرخوری وخوردن بیش از حد خون را زیاد می كند
غذای مضر برای دموی مزاج ها:
پر خوری - بادنجان – غذای نشاسته ای – آب یخ –شیرینی - غذای ممنوعه

درمان:

ناشتا (خاك شیر - بالهنگ – تخم ریحان – تخم مل – قدومه شیرازی – بالنگو – اسفرزه) یكی از اینها را در آب بریزید حجمش زیاد می شود و بخورید حركات دودی روده را زیاد كرده و روده براحتی كار می كند – استفاده از ترشی طبیعی فصل (شاتوت - زرشك – لیمو ترش – آب نارنج – مركبات) – سوپ جو – نان جو - سالاد با روغن زیتون و آب لیمو قبل از غذا – جوانه ها – سبزی – میوه