رشد مناسب برآيندي از ژنتيك و محيط
يكي از اختلالات رشد، اختلالات استخواني است. كودكاني كه با رشد غيرطبيعي اسكلتي يا اختلال در شكل‌گيري غضروف مواجه مي‌شوند، كوتاه‌قد شده و بدنشان خصوصيات غيرطبيعي پيدا مي‌كند و البته برخي از اين اختلالات ارثي هستند. با اين حال هنوز علل اصلي ايجاد آنها مشخص نشده‌اند. شانس ابتلاي فرزند دوم به اين اختلالات با استفاده از آزمايشات فيزيكي و عكسبرداري از استخوان برآورد مي‌شود.
يكي ديگر از علل اختلالات رشد كمبود هورمون رشد است كه در نتيجه شكل‌گيري غيرطبيعي غده هيپوفيز در هيپوتالاموس يا آسيب به يكي از نواحي است كه در دوران جنيني يا پس از تولد اتفاق افتاده است. در كودكي كه كمبود هورمون رشد دارد، ممكن است ساير هورمون‌هاي هيپوفيز (مانند هورمون‌هاي تيروئيد، آدرنال و جنسي) نيز از دست رفته باشد و از آنجا كه براي رشد طبيعي، مي‌بايست همه هورمون‌ها در تعادل مناسب باشند، جايگزين‌كردن آنها ضروري است. كودكاني كه فورا درمان شوند و به درمان خوب پاسخ دهند، مي‌توانند در بزرگسالي به قد طبيعي برسند.
كمبود هورمون تيروئيد، عامل ديگري است كه مي‌تواند باعث كاهش رشد و بسياري از مشكلات ديگر شود. كودكي كه دچار كمبود اين هورمون است، رشد جسمي كندي دارد و دچار كندذهني نيز مي‌شود. كم‌كاري غده تيروئيد ممكن است در بدو تولد وجود داشته باشد يا در طول دوران كودكي و بعد از آن ايجاد شود. درمان فوري اين بيماري بسيار مهم است، بخصوص اگر در طول دوره رشد سريع نوزادي اتفاق بيفتد. كم‌كاري تيروئيد درمان‌نشده در طول اين دوره مي‌تواند باعث آسيب فوري به سلول‌هاي حساس و در حال رشد مغزي شود.
نوعي اختلال ژنتيكي به نام سندرم ترنر كه در دختران اتفاق مي‌افتد نيز مي‌تواند موجب كوتاهي قد شود.
در اين بيماري، يكي از كروموزوم‌هاي X (كه داراي مواد ژنتيكي است و مشخصات موروثي را تعيين مي‌كند) در اكثر سلول‌هاي بدن يا همه آنها معيوب مي‌شود يا از دست مي‌رود. اين بيماري با انجام يك آزمايش خون مخصوص (كاريوتيپ)، تشخيص داده مي‌شود.
به نظر مي‌رسد درمان اين بيماري با استفاده از هورمون رشد بيوسنتتيك مي‌تواند براي افزايش قد بزرگسالي در بسياري از زنان جوان موثر باشد.
در نوع ديگري از اختلال به نام بلوغ پيش‌رس، كودكان به سرعت رشد مي‌كنند و نسبت به همسالانشان بلند قدتر مي‌شوند، اما استخوان‌هايشان نيز به سرعت تكامل مي‌يابد، بنابراين رشدشان در مرحله اوليه متوقف مي‌شود و ممكن است در بزرگسالي كوتاه قد شوند. به تازگي هورمون مصنوعي (L H R H) در متوقف‌كردن اين نوع از تكامل اوليه جنسي و رشد اضافي، موثر شناخته شده است. گاهي اوقات يك تومور يا بيماري در تخمدان‌ها، غدد آدرنال، غده هيپوفيز يا مغز مي‌تواند باعث تكامل ناقص جنسي شود. در اين‌گونه موارد برداشتن تومور يا درمان بيماري ممكن است رشد سريع جنسي را قطع كند و موجب افزايش قد در بزرگسالي شود.
نقش ورزش در رشد قدي اگرچه كارايي ورزش براي افزايش قد هنوز ناشناخته است، اما ورزش منظم مي‌تواند به مبارزه با چاقي كه اغلب مانع رسيدن كودكان به حداكثر قدشان مي‌شود، كمك كند. هر فعاليتي مانند دوچرخه‌سواري كه ضربان قلب را بالا ببرد، مي‌تواند وزن اضافي را كاهش دهد.
همچنين ورزش‌هايي مانند شنا، بسكتبال و پرش كه باعث كشش ماهيچه‌ها مي‌شود و رشد و تراكم استخوان ها را تحريك مي‌كند، مي‌تواند رشد قد را بهبود ببخشد.
محاسبه قد ژنتيكي
با جمع قد پدر و مادر بر مبناي اينچ و سپس اضافه‌كردن 5 اينچ براي پسر و كم كردن 5 اينچ براي دختر و سپس تقسيم‌كردن عدد به دست آمده بر 2، مي‌توانيد قد ژنتيكي كودك‌تان را برآورد كنيد، البته با فرض اين كه كودك دچار هيچ‌گونه اختلال رشد يا شرايط پزشكي كه بر رشد تاثير بگذارد، نباشد.
نقش تغذيه در دوران بارداري بر رشد كودك در آينده
تغذيه مادر در دوران بارداري يكي از عوامل مهم در رشد كودك است به طوري كه اگر مادري دچار سوءتغذيه است يا تغذيه مناسبي در طول بارداري نداشته باشد، ممكن است نوزادش بسيار كم‌وزن و نحيف متولد شود و اين مساله، كودك را در خطر بازماندن از رشد بعدي قرار مي‌دهد. يك نوزاد با وزن تولد پايين براي رشد كافي نياز به توجه بيشتري به تغذيه و مراقبت دارد.
هنگامي كه بارداري زودتر از معمول پايان مي‌يابد، نوزاد نارس است، اما اين نوزاد نسبت به هفته تولد ارزيابي مي‌شود و نه نسبت به وزن نوزادي كه بموقع متولد مي‌شود. در حالي كه برخي از نوزادان با وجود اين كه شانس رشد كامل را در رحم داشته‌اند، در بدو تولد وزن و قدشان به حدي كه بايد متناسب با سن دوره جنيني (طول بارداري) باشد، نرسيده است. اين كاهش در رشد، تاخير رشد درون رحمي ناميده مي‌شود و علت آن مي‌تواند عفونت ويروسي در طول بارداري باشد كه بر جفت و نوزاد تاثير گذاشته است. برخي از اين كودكان در تمام عمر كوچك باقي مي‌مانند و البته برخي ممكن است به حد طبيعي برسند.
فروغ فلاح‌زاده